Bir insan neden zorbalýk yapar? Zorbalýða karþý ne yapýlmalý?

Zorbalýk; psikolojide ve hukukta, daha üstün konumda ya da güce sahip olanýn karþýsýndakini; genellikle istediklerini yaptýrmak amacýyla etkilemesi, ezmesi ve gözünü korkutmasý.

AKRAN ZORBALIÐI

Deðerli Anne - babalar, bu bültenimizde sizinle zorbalýðýn ne olduðu, zorbalýk kaynaklý sorunlarýn nedenleri, baþ etme yollarý, nasýl tutum sergilememiz gerektiði konusundaki bilgilerimizi paylaþmak istedik.

Saldýrganlýk, canlýlarýn temel dürtülerinden, bir diðer ifadeyle, doðuþtan getirdiði içgüdülerinden biridir. Zorbalýk da bir tür saldýrganlýk olmakla birlikte, herhangi bir davranýþýn zorbalýk olarak nitelendirilebilmesi için sadece “saldýrganlýk” özelliði taþýmasý yeterli deðildir. Örneðin, bedensel veya zihinsel yönden birbirine eþit güçlere sahip iki bireyin tartýþmasý ya da kavga etmesi saldýrganlýk özelliði taþýr; ancak zorbalýk olarak nitelendirilemez. Bu durumun zorbalýk olarak tanýmlanabilmesi için; taraflar arasýnda “eþit olmayan güç iliþkisinin olmasý”, bunun “süreklilik” özelliði taþýmasý ve “kasýtlý” olarak yapýlmasý gibi birtakým özellikleri de barýndýrmasý gerekmektedir.

Akran zorbalýðý, bir veya birden çok öðrencinin, kendilerinden daha güçsüz öðrencileri, kasýtlý ve sürekli olarak rahatsýz etmesiyle sonuçlanan ve kurbanýn kendisini koruyamayacak durumda olduðu bir saldýrganlýk türüdür. Zorbalýk, çatýþma, þiddet veya münakaþadan farklýdýr ve bir arkadaþ anlaþmazlýðý olduðu düþünülmemelidir.

Zorbalýk erken yaþlarda öðrenciler arasýnda popüler olma, kendini kabul ettirme, sorun çözme ve empati kurma gibi becerilerden yoksun olma, devamlý kaygý yaþama, fiziksel ceza yöntemi kullanan ailelerden gelme gibi çok çeþitli nedenler ile tetiklenebilmektedir.

Son 30 yýldýr yapýlan araþtýrmalar zorbalýðýn, çocuklarýn saðlýklý geliþimine yönelik önemli bir tehdit olduðunu, zorbalýk olgusunun çocuklar üzerindeki psikolojik ve sosyolojik etkilerinin sadece okul yýllarýyla sýnýrlý kalmayýp yaþamýn sonraki dönemlerinde de devam ettiðini ve yetiþkinliðe de taþýnma riskinin yüksek olduðunu ortaya koyuyor. Zorbalýk, hem zorbalarý, hem de kurbanlarý olumsuz etkilemektedir.

Zorbalýk davranýþý gösteren öðrencilerin ortak özellikleri incelendiðinde genellikle bu çocuklarýn benlik saygýsý yüksek, empati kurma yeteneði geliþmemiþ olduðu görülür. Sosyal becerilerde ve iliþki kurma biçimlerinde de yetersizlikler olabilir. Saldýrgan ve dürtüsel yapýya sahiptirler. Erkeklerde bu duruma fiziksel üstünlük de eþlik edebilir.

Zorbalýða uðrayan öðrencilerin ise genellikle güvensiz , kendilerini koruyamayan, pasif ve boyun eðici bir tarzlarý vardýr. Utangaç ve içine kapanýktýrlar. Çok arkadaþý yoktur. Genellikle aþýrý koruyucu ailelerin çocuklarýdýrlar. Farklý özelliklere de sahip olabilirler,bunlar: kekemelik, gözlük kullanma, diþ aparatý kullanma vb.

Zorbalýðýn Ortaya Çýkýþ Biçimleri

Zorba öðrencilerin eylemleri farklý biçimlerde ortaya çýkabilir. Bunlardan bazýlarý þöyle sýralanabilir:

• Fiziksel þiddet: Vurmak, itmek, saç çekmek, yumruk atmak, tekme atmak, kasýtlý olarak eþyalara zarar vermek, korkutarak bir baþkasýnýn eþyasýný ya da parasýný almak.
• Sözel þiddet: Fiziksel özelliklerle alay etmek, isim takmak, hakaret etmek, küfür etmek, korkutmak, sindirmek, sataþmak, küçük düþürmek.
• Sosyal yalýtým: Dýþlamak, oyuna almamak, baþkalarýnýn söz konusu öðrenciyle arkadaþ olmasýna izin vermemek, hakkýnda yalan-yanlýþ söylentiler çýkarmak ve yaymak, çeþitli þekillerde kiþinin kendisini kötü hissetmesine sebep olmak, tacizde bulunmak.

Akran Zorbalýðýnýn Yeni Yüzü: Siber Zorbalýk Siber zorbalýk, 18 yaþýndan küçük herhangi bir çocuðun bir baþka çocuk veya grup tarafýndan e- posta, Facebook, Twitter vb. sosyal paylaþým platformlarý üzerinden veya doðrudan cep telefonlarýna gelen sözlü veya yazýlý mesajlarla rahatsýz edilmesi, küçük düþürülmesi veya aþaðýlanmasýdýr.

Zorbalýðýn Yol Açtýðý Sorunlar

• Psikolojik sorunlar: Huzursuzluk, kaygý, panik, gerginlik hissi, konsantrasyon bozukluðu vb. duygusal deðiþimlerle var olan sorunlarýn artmasý, uyku sorunlarý, altýný ýslatma, okul fobisi ve depresyon görülebilmektedir.
• Akademik sorunlar: Okula uyumda bozulma, okulu güvensiz ve mutsuz bir yer olarak algýlama, devamsýzlýðýn artmasý, ders baþarýsýnda düþme vb.
• Sosyal sorunlar: Sosyal ve duygusal yaþantýda problemler, arkadaþlýk kurma ve arkadaþlýðý sürdürmekte sýkýntý yaþama, olumsuz benlik algýsý oluþturma, kendini ifade etmekte güçlük çekme, güvensizlik, yaþama ve içine kapanýklýk, utangaçlýk vb.

Çocuðunuzun zorbalýk davranýþý sergilemesi durumunda nasýl davranmalýsýnýz?

• Çocuklarýn, özellikle saldýrgan davranýþlarla istediklerini yerine getirmelerine izin verilmemeli, bu tür davranýþlar pekiþtirilmemelidir.
• Çocuðun, seyrettiði TV programlarý, filmler , oynadýðý bilgisayar oyunlarý ilgileri konusunda dikkatli olunmasý gerekir. Televizyon izlemesi sýnýrlandýrmalý, hangi programlarý izlediði, hangi bilgisayar oyunlarýný oynadýðý ise kontrol edilmelidir.
• Aileler ,çocuklarýna iyi bir model olmalý (Örneðin bir restorandaki garsona olan tavýr, trafikte diðer sürücülere ya da yayalara olan tavýr..vb.) ve zorbalýk davranýþlarýna karþý dikkatli ve özenli olmalýdýr.
• Aileler çocuklarýnýn diðer arkadaþlarýnýn yanýnda popüler olmasý yönündeki arzularýný, çocuklarýna yansýtmaktan kaçýnmalýdýr.
• Çocukla sakince konuþmalý, bunu yapma sebepleri ve yaptýðý davranýþýn baþkalarýnda yaratacaðý olumsuz duygular üzerinde durulmalýdýr.
• Bu davranýþýn ebeveyn tarafýndan onaylamadýðý kesin ve net bir biçimde belirtilmelidir. • Varsa bu tür davranýþlara model olan ailenin diðer üyeleri uyarýlmalýdýr.
• Akran zorbalýðý, toplumsal yaþantýnýn sürdüðü ortamlarda önemli bir sorundur ve bu sorunla ebeveynlerin tek baþlarýna mücadele etmeleri oldukça zordur. Davranýþsal sorunlarýn, en saðlýklý biçimde aile-okul-çocuk üçgeninde, öðretmenlerin, ebeveynlerin ,rehberlik servisinin birbirleri ile iletiþim halinde bulunarak çözülebileceði unutulmamalýdýr.

Çocuðunuzun zorbalýða maruz kaldýðýný düþünüyorsanýz neler yapabilirsiniz?

• Çocuðunuzla açýk iletiþim kurun. Durumu tartýþmak yerine konuþmasýna, duygularýný paylaþmasýna izin verin ve dinleyin.
• Zorbalýðýn nerede ve nasýl meydana geldiðini öðrenin
• Olumlu stratejiler geliþtirmesinde yardýmcý olun (Benimle uðraþma deyip sakin bir þekilde uzak- laþmak, akran istismarýna veya rahatsýz edilme eylemlerine maruz býrakacak ortamlardan kaçýnmak, yeni arkadaþlar edinmek vb.).
• Sen de aynýsýný ona yap’ cümlesinin fayda saðlamaktan çok zarar getireceðini unutmayýn.
• Olayla ilgili olarak kendi duygularýnýzý mümkün olduðunca kontrol edin. Hemen aþýrý tepki göstermeyin.
• Çocuðunuzu asla suçlamayýn.
• Bu durumu kendisinin çözmesi gerektiðini ya da yardýmcý olamayacaðýnýzý söylemeyin.
• Eðer çocuðunuz bunu kimseye anlatmamanýzý isterse, bunun zorbalýk davranýþý sergileyen kiþiyi korumak anlamýna geleceðini anlatýn.
• Ýlgi alanlarý doðrultusunda sosyal etkinliklere, aktivitelere yönlendirin.
• Çocuðunuzu bundan sonraki akran istismarý ve rahatsýz etme eylemlerini okulda güvendikleri bir öðretmene bildirmeye teþvik edin.
• Sonrasýnda ise belli zaman dilimleri içerisinde ayný olayýn tekrarlanýp tekrarlanmadýðýný ve onu üzen veya kýzdýran arkadaþlarý olup olmadýðýný sorun.
• Okulu durumdan mutlaka haberdar edin ve çözüm konusunda rehberlik servisiyle mutlaka iþbirliði yapýn.

Kaynakça:
Burnukara, P. (2009). Ýlk ve orta ergenlikte geleneksel ve sanal akran zorbalýðýna iliþkin betimsel bir inceleme. Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Dölek, N. (2002). Öðrencilerde Zorbaca Davranýþlarýn Araþtýrýlmasý ve Bir Önleyici Program Modeli. (Yayýnlanmamýþ Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi/ Eðitim Bilimleri Enstitüsü, Ýstanbul.
Gökler, R. (2009). Okullarda akran zorbalýðý. Uluslararasý Ýnsan Bilimleri Dergisi.
Kapçý, E.G. (2004). Ýlköðretim öðrencilerinin zorbalýða maruz kalma türünün ve sýklýðýnýn depresyon, kaygý ve benlik saygýsýyla iliþkisi. Ankara Üniversitesi Eðitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(37), 1-13.