Sokrates (soˈkra.tis , Σωκράτης, Sōkrátēs)

Batı felsefesinin kurucularından biri olarak kabul edilen ve ahlaki düşünce geleneğine öncülük eden Atinalı bir Yunan olan Sokrates hiçbir yazılı eser bırakmamıştır. Düşünceleri büyük ölçüde öğrencileri Platon ve Ksenofon’un aktardığı diyaloglar sayesinde günümüze ulaşmıştır. 

Sokrates ve muhataplarının bir konuyu soru-cevap tarzında irdeledikleri diyaloglar şeklinde kaleme alınan anlatılar daha sonraki zamanlarda diyalog adı verilen bir edebi türün doğmasına öncülük etmiştir ve Sokratik Diyalog adı verilen bir edebi tür doğmuştur. 

Sokrates hakkında birbirinden farklı ve çelişkili anlatımlar bulunduğundan, onun gerçek düşüncelerini tam olarak belirlemek zordur. Bu durum, felsefe tarihinde Sokratik problem olarak adlandırılmaktadır. 

Sokrates, yaşadığı dönemde Atina toplumunda oldukça tartışmalı bir figürdü. MÖ 399 yılında, "dinsizlik" ve "gençleri yozlaştırmak" suçlamalarıyla yargılandı. Sadece bir gün süren mahkemede suçlu bulunarak ölüm cezasına çarptırıldı. Son günlerini hapishanede geçirdi. Kaçması için yapılan teklifleri reddetti ve baldıran zehri içerek hayatına son verdi.

Platon'un diyalogları, Sokrates'in antik çağlardan günümüze ulaşan en kapsamlı anlatıları arasında yer almaktadır. Bu eserlerde Sokratik yaklaşımın, epistemoloji ve ahlak felsefesi gibi alanlardaki uygulamalarını gözler önüne serer. 

Platon’un eserlerinde yer alan Sokrates figürü, adını "Sokratik yöntem" ve "Sokratik ironi" kavramlarına verdi. Sokratik sorgulama yöntemi, yani elenchus, kısa sorular ve cevaplar üzerinden ilerleyen bir diyalog biçiminde şekillenir. Platon’un diyaloglarında, Sokrates ve muhatapları genellikle bir erdem veya soyut bir kavram üzerine tartışarak konunun farklı yönlerini inceler. Ancak sonunda, başlangıçta bildiklerini sandıkları şeyi aslında tanımlayamadıklarını fark ederek çıkmaza girerler. Sokrates, kendisini tamamen cahil olarak tanımladı ve tek bildiğim şey, hiçbir şey bilmediğimdir dedi. Bununla birlikte, cehaletinin farkına varmanın felsefi sorgulamanın ilk adımı olduğunu ima etti. 

➡ Türkiye'nin en kapsamlı Felsefe Terimleri Sözlüğü için https://www.trset.com/index_FelsefeTerimleri adresine göz atabilirsiniz . ⬅

Sokrates, kendisinden sonraki antik çağ filozofları üzerinde güçlü bir etki yarattı ve bunu modern çağda da sürdürdü. Ortaçağ ve İslam alimleri tarafından incelendi. İtalyan Rönesansı düşüncesinde, özellikle de hümanist hareket içinde önemli bir rol oynadı. Søren Kierkegaard ve Friedrich Nietzsche'nin eserlerinde de görüldüğü üzere ona olan ilgi kesintisiz olarak devam etti. Sokrates'in sanat, edebiyat ve popüler kültürdeki tasvirleri, onu Batı felsefe geleneğinde yaygın olarak bilinen bir figür haline getirdi.

Sıradaki başlık
➡ Sokrates'in felsefi yaşamı