Baz suda iyonlaştıklarında hidroksit iyonu derişimini arttıran maddeler yani suda iyonlaştıklarında ortama OH⁻ iyonu ve elektron çifti verebilen maddelere verilen isimdir. Bazlar da, asitler gibi tehlikeli maddelerdir.

Bazlar

Sulu çözeltilerinde hidroksit (OH^–) iyonu bulunduran maddelere baz denir.

KOH          →    K⁺ + OH^-

NaOH        →    Na⁺ + OH^-

Ca (OH)₂    →    Ca⁺⁺ + 2OH^-

Bazı bazların sulu çözeltilerinde iyonlarına ayrışması yukarıdaki gibidir.

Bunların dışında kalan amonyak (NH₃) hidroksit iyonu bulundurmamasına rağmen bazik özellik gösterir. Çünkü sulu çözeltisinde OH^– iyonları oluşumuna sebep olur.
NH₃ + H₂O   →   NH₄⁺ + OH^–

Baz asidin karşıtıdır; fakat baz olmadan hiçbir asit tepkimesi gerçekleşemez. Bazların asitlerle tepkimeye girmesiyle tuzlar ve su oluşur ve bu duruma nötrleşme tepkimesi adı verilir. Çünkü tepkime ürünü olan tuz artık ne asit, ne de baz özelliği taşır, nötr bir bileşiktir.

Asit, kimyasal tepkime sırasında, her zaman, bir proton vermeye elverişliyse, baz da bu protonun alıcısıdır. Bir maddenin baz olabilmesi için protonu bağlayacak, her hangi bir kimyasal bağda kullanılmamış bir elektron çifti taşıması gerekmektedir. Fakat, yitirilecek protonu olduğu sürece asit olan madde, bu protonu yitirdiği an baza dönüşür. Protonunu yitiren asitte bir elektron çifti kalır.

Asit – baz tepkimesi kavramına, asit- baz çifti ya da aside eşlenik baz kavramı eklenir. Böylece asetik asit (CH₃ – COOH), asetat iyonunu (CH₃ – COO^-) ya da eşlenik bazlarını karşılar.

Bazların Temel Özellikleri

Bazlar ele kayganlık hissi verir ve özellikle kuvvetli bazlar deri üzerinde yakıcı ve tahriş edici özelliğe sahiptir. Bazlar acı tattadır fakat tamamı için genelleme yapmak mümkün değildir. Bazı çeşit bazlar zehirlidir. Bu yüzden tadına bakmamak gerekir.

Bazlar da, asitler gibi turnusol kâğıdı ile ayırt edilebilir. – Bazlar kırmızı turnusol kâğıdını maviye dönüştürür. Bazlar fenolftalein çözeltisi yardımıyla da ayırt edilebilir. Baz içine fenolftalein’in alkoldeki çözeltisi damlatıldığında, baz pembe renk alır. Fenolftalein asit içine konulduğunda asitin rengini değiştirmez.
Fenolftalein soluk sarı renkli, toz halinde bir organik bileşiktir. Fenolftalein baz ortamda gül kırmızıya döner (pH > ~ 8.3)

Bazlar da asitler gibi suda iyonlarına ayrıştıkları için elektrik akımını iletirler.

En kuvvetli bazların başında NaOH ve KOH gelmektedir. Amonyak buharı göze, burna ve solunum yoluna ağır zarar vermektedir.

Bazların Yaşantımızdaki Kullanım Alanları

Sodyum hidroksit (NaOH) sabun yapımında kullanılır. Bu nedenle sabun ağza ve göze temas ettiğinde acı verir.  Diş macunu ve şampuanlarda da baz mevcuttur ve acı tatları buradan gelmektedir.

Amonyak; sıvı deterjanların genelinde, yağ ve kireç sökücülerin yanı sıra diğer ev temizleyicilerinin de temel maddesidir.

Yemek sodası olarak bilinen kabartma tozu, bir çeşit baz olan sodyum bikarbonat (NaHCO₃) içerir.

Yine kireç suyu bir çeşit bazdır. Aynı şekilde potasyum hidroksit (KOH) arap sabunu yapımında kullanılmaktadır.

Bazlar ve asitler tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur. Baz + Asit → Tuz + Su

Bazlar ortamın pH ’ını yükseltir ve ester hidrolizi tepkimelerini sonuçlandırır.
Ester : hidroksil grubundaki hidrojen atomunun bir organik grup ile yer değiştirmesi sonucunda oluşan organik bileşiklerdir.

Genelde metaller bazlarla reaksiyon vermezler. Ancak amfoter metal olarak bilinen Al, Zn , Sn, Pb , Cr gibi metaller derişik kuvvetli baz çözeltileriyle reaksiyon verirler ve reaksiyon sonucunda hidrojen gazı açığa çıkar.

Amfoter metal + Baz         →      Tuz + hidrojen gazı

Al (k) + 3 NaOH _(suda)       →       Na₃ Al O₃ + 3/2 H₂ (g)

Zn (k) + 2 NaOH _(suda)      →        Na₂ Zn O₂ + H₂ (g)

Amfoter metallerin, oksit ve hidroksit bileşikleri de amfoter özellik göstermektedir. Bunların kuvvetli bazların derişik çözeltileri ile reaksiyonu sonucu tuz ve su çıkar.

Kuvvetli Bazlar

Kuvvetli elektrolitlerdir ve suda % 100 iyonlaşırlar. Deri ve gözlerde şiddetli travma / yıkım oluşturur.

Bazı kuvvetli bazları anımsayacak olursak:
NaOH = Sodyum Hidroksit
Sud kostik
Mg(OH)₂ = Magnezyum hidroksit
Antasit
Lakzatif
Al(OH)3 = Aluminyum hidroksit

Antasit toksinleri, gazları absorbe ettiği için kabızlığa da sebebiyet vermektedir.

Metal hidroksit, kuvvetli bazların suda ayrışması

NaOH_(s)          →    Na⁺_(sulu) + OH^- _(sulu)

Mg(OH)_2(s)      →    Mg²⁺ _(sulu) + OH^- _(sulu)

Al(OH)_3(s)        →    Al³⁺_(sulu) + OH^- _(sulu)

Zayıf Bazlar

Suda iyonlaşma oranları düşük bazlardır.

NH₃ = Amonyak bedende proteinlerin yıkımlanmasından gelebilir

CO₃^2- antasitlerde

HCO₃^– antasitlerde ve tamponlarda

HPO₄^2- tamponlarda

Zayıf elektrolitlerdir ve OH^– içermezler, fakat H₂O ile reaksiyon verirler. Az sayıda OH^– oluştururlar.

Bazların su ile reaksiyon durumları aşağıdaki gibidir.

                                     H₂O
NH_3(g) + H₂O               ⇔     NH₄⁺ _(sulu) + OH^– _(sulu)

HCO₃^– _(sulu) + H₂O       ⇔     H₂CO_{3 (sulu)} + OH^- _(sulu)

Bazların Kullanıldığı Yerler ve Formülleri

    Sodyum hidroksit (NaOH) : Sabun, lavabo açıcı.
    Potasyum hidroksit (KOH) : Arap sabunu, sıvı sabun, şampuan.
    Kalsiyum hidroksit [ Ca (OH)₂ ] : Sıva ve harç.
    Alüminyum hidroksit [ Al (OH)₃ ] : Deodorantlar.
    Magnezyum hidroksit [ Mg (OH)₂ ] : Antiasit.
    Amonyak (NH₃) : Ev temizlik malzemesi, gübre, patlayıcı madde.
    Lityum Hidroksit ( LIOH ) : Pil, seramik, cam
    Baryum Hidroksit [ Ba (OH)₂ ] : İnşaat malzemeleri.

⇒ Bir maddenin ve/veya çözeltinin asit ya da baz olduğu formülden nasıl anlaşılır?

⇒ Asitler hakkında detaylı bilgi ister misiniz?

  KONU DIŞI   Siyah nokta, akne, sivilce ve leke gibi cilt kusurlarını gizlemeye ve cilt yüzeyini düzleştirmeye yarayan makyaj bazlarına primer adı da verilir. Makyaj bazı ne işe yarar? sorusunun cevabı ise makyaj bazı, makyajın cilt ile bütünleşmesini ve kalıcı olmasını sağlar.